Batıya esin veren esrarengiz doğu dini

Yıldız Savaşları’ndan Taht Oyunları’na kadar birçok filme esin kaynağı olan, Voltaire ve Nietzsche’den Freddie Mercury’ye kadar çok sayıda insanı etkileyen Zerdüştlük nasıl bir dindir?

Batı’da İran’la ilgili politikalara bugüne dek “biz” ve “onlar” ayrımı damgasını vurdu. Aynı zamanda ABD ve Avrupa’nın kimlik ve değerler sistemini tanımlamak ve Orta Doğu’nun “ötekileri” ile tezatlığını göstermek için Hristiyanlık kullanıldı. Oysa Batı idealleri olarak bilinen inanç ve kültürün kökeninin İran’a ve bugün hala uygulanan eski bir dine dayandığını görürüz.

Zerdüştlüğün kurucusu Zerdüşt’ün İ.Ö. 1500 ila 1000’li yıllarda bugünkü İran topraklarında yaşadığına inanılıyor. Zerdüştlükten önce İran’da Hint-Aryan dini Hinduizm’e benzer bir dine inanılıyordu. Oysa Zerdüşt sadece tanrıya tapılması gerektiğini söylüyordu. Böylece insanlığın ilk tek tanrılı inançla tanışmış olduğu söylenebilir.

Zerdüştlükteki tek tanrı fikrinin yanı sıra Cennet ve Cehennem, Kıyamet Günü, melek ve şeytan gibi kavramlar da daha sonra Musevilik, Hristiyanlık ve İslam dinlerinde yerini buldu.

Zerdüşt’ün İÖ 1500 ila 1000 yıllarında yaşadığı tahmin ediliyor.

Bu fikirlerin, Pers imparatoru Büyük Keyhüsrev’in (Kiros olarak da bilinir) Babil’deki Yahudileri kurtarmasıyla onlara aktarıldığı sanılıyor.

Bir zamanlar İran’da devlet dini olan ve Pers kökenli nüfusun yaşadığı Afganistan, Tacikistan ve Orta Asya’da da uygulanan Zerdüştlük bugün azınlık dini haline gelmiş. Fakat bu dine dayanan birçok gelenek bugün de İran kültürüne damga vurmaya devam ettiği gibi Batı Avrupa’da da etkisini gösteriyor.

Zerdüşt rapsodisi

Dante’nin İlahi Komedya’sından yüzyıllar önce Zerdüştlüğün kitabı olarak bilinen Ardavirafnâme’de Cennet ve Cehenneme yolculuk ayrıntılı bir şekilde tasvir edilmiştir. Belki de Dante 10. yüzyılda son şeklini alan bu kitaptan esinlenmişti.

Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Araştırmaları Bölümü’nden Ursula Sims-Williams, Hristiyan Avrupa’da Zerdüşt’ün sihirbaz, filozof ve astrolog olarak bilindiğini söylüyor.

Fransız Aydınlanma filozoflarından Voltaire İran kültüründen etkilenmiş, 18. yüzyıl ortalarında yazdığı bir eserde Zerdüşt bir Pers kahramana yer vermiştir. Aynı şekilde Alman şair Goethe de Doğu-Batı Divanı adlı eserini İranlı şair Hafız’a ithaf etmiş ve bir bölümünü Zerdüştlük konusuna ayırmıştır. Yine İrlandalı şair Thomas Moore, Oryantal bir aşk hikayesini anlatan Lalla Rookh adlı eserinde Zerdüştlerin kaderine ağıt yakmıştır.

Müzik dünyasında da benzer etkilerden söz edilebilir. Mozart‘ın Sihirli Flüt adlı bestesinde, ateş ve suyla sınanma, aydınlık ve karanlık, akıl ve iyilik arayışı gibi Zerdüşt temalardan esintiler hissedilir.

Queen grubunun ünlü vokalisti, Freddie Mercury adıyla bilinen Farrokh Bulsara da Zerdüşt gelenekten gelmesiyle gurur duyuyordu. Kız kardeşi Karishma Cooke, 2014’te verdiği bir röportajda Mercury’nin azim, çalışkanlık ve hayallerinin peşinden koşma özelliklerini Zerdüşt inancına dayandırıyordu.

Özbekistan’daki Sessizlik Kulesi. Zerdüştler ölülerini kuşlar yesin diye bu tür yerlere bırakıyor.

‘Böyle Buyurdu Zerdüşt’

Zerdüştlüğün müzik üzerindeki etkisini en iyi ifade eden eser, Richard Strauss‘un ‘Böyle Buyurdu Zerdüşt’ adlı eseridir muhtemelen. Stanley Kubrick‘in 2001: Uzay Macerası‘nın film müziği olarak hafızalara kazınmıştır bu parça.

Esin kaynağı ise Nietzsche‘nin aynı adlı başyapıtıdır. Burada Zerdüşt adlı bir peygamberden söz edilir, ama düşünürün ileri sürdüğü görüşler aslında Zerdüştlükle tezat teşkil etmektedir. Alman filozof iyilik ve kötülük ikiliğini reddettiği gibi, tek tanrıya bile inanmayan bir ateisttir kendisi.

Mazda otomobil firmasının ismi de Zerdüştlükte ‘Bilginin Efendisi’ olarak adlandırılan ‘Ahura Mazda’dan gelmektedir.

Ayrıca George RR Martin’in Taht Oyunları‘nda (Game of Thrones) karanlığa karşı galip gelen yarı tanrı kahraman Azor Ahai da Zerdüştlükten esinlenmiştir. Yıldız Savaşları‘nda Aydınlık ve Karanlık güçler arasındaki kozmik çatışmanın da kaynağının aynı olduğu çok açıktır.

Batı düşüncesine, din ve kültürüne bu kadar çok katkıda bulunmasına rağmen dünyanın ilk tek tanrılı inancı ve İranlı kurucusu hakkında çok şey bilmiyoruz ne yazık ki.

ABD ve Avrupalı politikacılar İran’ı özgür dünyanın karşısında olan güç olarak yansıtıyor. Oysa İran’ın diğer etkileri bir yana, sadece Zerdüştlük bile “biz” ve “onların” aslında ne kadar benzer olduğunu anlamamıza yardımcı olabilir.

kaynak: http://www.bbc.com/turkce/vert-cul-39556026

Sonraki Kayıt Önceki Kayıt